¨Δίχως πέπλο¨

Ο μοντερνισμός σχετικά με θέματα της σύγχρονης κοινωνίας είναι ένα πέπλο που καλύπτει τον συντηρητισμό ενός αρκετά μεγάλου αριθμού ατόμων. Η σοβαροφάνεια αποτελεί εργαλείο που χτίζει μία ψευδή εικόνα μερικών ανθρώπων, των οποίων οι πράξεις, κι αυτό σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις, αποκαλύπτει την έλλειψη ουσιαστικής σοβαρότητας. Πολλοί αποκαλούν τον εαυτό τους οπαδό του αντιφασισμού, της ανεξιθρησκείας και της τοποθέτησης των βάσεων για την ανάπτυξη μιας πολυπολιτισμικής και ώριμης κοινωνίας, η οποία θα βασίζεται στους θεσμούς της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Ωστόσο, σε καταστάσεις, κατά τις οποίες η κοινωνία δοκιμάζεται, η αντίδρασή τους και η αντιμετώπισή τους, προδίδει άλλες πεποιθήσεις.
Πέρα από το κοινωνικό επίπεδο, ο κάθε άνθρωπος σε κάποια δεδομένη στιγμή της ζωής του θέλησε να προβάλει μια εικόνα του εαυτού του, η οποία δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα, όμως για κάποιο λόγο, ευνοούσε την συγκεκριμένη στιγμή. Ένας δειλός, θέλει να φανεί ως θαρραλέος την στιγμή που πρόκειται να διεκδικήσει αυτό που επιθυμεί. Ο κοινωνικός περίγυρος εξαπατάται από την ήπια καθημερινότητα μιας δυναμικής προσωπικότητας, μέχρις ότου το άτομο που έχει τις ανάλογες δεξιότητες αποδείξει το αντίθετο. Εάν δεν καταφέρει να το κάνει, ή ίσως δεν ενδιαφερθεί, την θέση του θα καταλάβει ένα άλλο άτομο μετριότερων ικανοτήτων επειδή μπόρεσε, κατά κανόνα, να προβάλει κάποιες δεξιότητες σαν δικιές του. Η ανασφαλής προσωπικότητα ενός ατόμου καλύπτεται με το προσωπείο του δυναμισμού, με τέτοιο επιβλητικό τρόπο ώστε κανείς να μην τολμήσει να το αμφισβητίσει. Ούτε καν το ίδιο το άτομο. Σε αποκλειστικά διαπροσωπικό επίπεδο, πολλοί άνθρωποι δηλώνουν ικανοί να υποστηρίξουν δύσκολες καταστάσεις πχ. υπέρ του οικογενειακού θεσμού, όμως η πραγματικότητα, όταν προκύψουν ανάλογες συνθήκες, τους προδίδει.
Είναι πολλών ειδών τα προσωπεία που μπορεί κάποιος να δανειστεί ανάλογα με την προσωπικότητα που θέλει να υιοθετήσει. Αποτελούν βοηθητικές μάσκες, οι οποίες μας προσθέτουν χαρακτηριστηκά που θεωρούμε ότι μας λείπουν και ότι αν δεν δείξουμε ότι έχουμε, δεν θα επιβιώσουμε. Ο άνθρωπος μέσα από το πέρασμα των αιώνων δεν κατάφερε να απαλλαγεί από τα βιολογικά του ένστικτα. Η κτητικότητα, ακόμα και στις σχέσεις, η αίσθηση της αναγνώρισης από τον κοινωνικό περίγυρο, η επιβράβευση και η ανάγκη για άνοδο σε πολλαπλούς τομείς, είναι ένστικτα τα οποία κληροδοτήθηκαν στον άνθρωπο από την βιολογική του υπόσταση. Και πολλές φορές αυτά είναι και η αιτία, για την οποία υιοθετούμε έναν ψεύτικο εαυτό. Γιατί πιστεύουμε ότι έτσι θα γίνουμε περισσότερο αποδεκτοί ή ότι θα επιβάλλουμε την άποψή μας πιο αποτελεσματικά. Βέβαια, η υιοθέτηση ενός άλλου «εγώ» υποδηλώνει έλλειψη αυτοπεποίθησης, δυσπιστία για το ότι ο εαυτός μας μας αρκεί για να προχωρήσουμε ή να πετύχουμε τους στόχους μας. Ακόμα περισσότερο υποδηλώνει ότι δεν μας αγαπάμε γι’αυτό που είμαστε, κι ότι ίσως να ήταν προτιμότερο να είμασταν κάτι άλλο.
Πώς θα μεταλλασσόταν όμως η κοινωνία, εάν κάποιο αόρατο χέρι αφαιρούσε από τον άνθρωπο την δυνατότητα που έχει, σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας, να προβάλλει ένα άλλο πρόσωπο απ’αυτό που είναι; Εάν αυτό που είμασταν απροκάλυπτα και χωρίς εκπτώσεις παρουσιαζόταν στον περίγυρο, στην οικογένεια, στους φιλικό περιβάλλον, σε εμάς τους ίδιους; Θα αντέχαμε να δούμε ποιοί πραγματικά είμαστε, ειδικά σε σύγκριση με το ποιοί είναι οι άλλοι; Ίσως οι κοινωνικές δομές να άλλαζαν και οι διαπροσωπικές σχέσεις να δοκιμάζονταν επικίνδυνα.
Θα ξεγυμνωνόταν όλη μας η οντότητα στο ύψηστο μεγαλείο της. Θα ανακαλύπταμε ο καθένας για τον εαυτό του πώς σκέφτεται, ποιά είναι η λογική του, πόσο αισθάνεται και με πόση ένταση. Θα συνειδητοποιούσαμε το κατά πόσο υπερισχύει το συναίσθημα και πόσο η λογική σε κάθε στιγμιότυπο της καθημερινότητάς μας. Δεν θα μπορούσαμε να μας κρύψουμε τίποτα. Εάν είμασταν αγχωμένοι, δεν θα βρίσκαμε κάποια άλλη πρόφαση να πείσουμε τον εαυτό μας για τις κινήσεις μας. Οι αδυναμίες μας θα γινόντουσαν φανερές πρώτα στον εαυτό μας.
Κατά τον Πλάτωνα ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Η κοινωνία είναι κάτι το παλώμενο που συνεχώς μεταβάλλεται από τα άτομα που την αποτελούν, τα οποία κι εκείνα με την σειρά τους μεταβάλλονται χάρη σ’αυτήν. Εάν το αόρατο πέπλο, χάρη στο οποίο προσωρινά και ψεύτικα παρουσιάζουμε κάποιο άλλο άτομο από αυτό που είμαστε, χανόταν, τότε θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τον υπόλοιπο περίγυρο, γι’αυτό που πραγματικά ο καθένας είναι. Οι πράξεις του καθενός θα μαρτυρούσαν τις δεξιότητες και τις αδυναμίες του. Και φυσικά θα γινόταν απροκάλυπτη σύγκριση μεταξύ των μελών την κοινωνίας. Σε όλους τους τομείς, ο καθένας θα έβλεπε τον εαυτό του σε σύγκριση μ’αυτό που πραγματικά είναι οι γύρω του. Απροκάλυπτα και ίσως προκλητικά. Οι διαπροσωπικές σχέσεις θα ήταν υπό συνεχή δοκιμασία.
Σ’έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι δεν μπορούν να κρυφτούν, ο καθένας θα αντιδρούσε στην πραγματική δράση που δεχόταν. Το φοβισμένο παιδί που υποφέρει από εκφοβισμό και φαίνεται απομακρυσμένο από τον σχολικό περίγυρο, στην ουσία δεν έχει υπεροψία αλλά δεν θέλει να διακινδυνεύσει την σωματική του ακεραιότητα. Η γυναίκα που φωνάζει στην κόρη της, δεν έχει κακία, αλλά έχει ανασφάλεια για το πώς θα μεγαλώσει ένα παιδί μόνη της. Ο άντρας που τρέμει μήπως δεν πάρει την δουλειά, δεν είναι αγχώδης υπό άλλες συνθήκες, αλλά βρίσκεται σε δυσμενή οικονομική κατάσταση. Σ’ένα κόσμο χωρίς προσωπεία θα φαινόταν ξεκάθαρα ο φόβος κι όχι η επίθεση, η αίσθηση της ευθύνης κι όχι η κακία ή η αδυναμία.
Όταν, λοιπόν, είναι φανερό το πώς σκέφτεται ένα άτομο και το τί προθέσεις έχει, τότε η συνύπαρξη γίνεται πιο ξεκάθαρη. Ο άνθρωπος δεν είναι στάσιμος. Μεταβάλλεται ανάλογα με τις εμπειρίες και τα βιώματά του. Είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο ον. Μέσα από εμπειρίες χτίζεται, μέσα από δυσκολίες δυναμώνει, μέσα από διλήμματα δοκιμάζεται. Κι ο κόσμος είναι γεμάτος από διλήμματα γιατί είναι γεμάτος από αντιφάσεις. Η χαρά έχει νόημα, μόνο αν υπάρχει η λύπη, η ευτυχία μόνο αν υπάρχει η δυστυχία, ο πλούτος μόνο αν υπάρχει η φτώχεια. Σε ένα κόσμο που αποτελείται από άτομα με παντελώς διάφανο χαρακτήρα, θα ήταν πολύ εύκολο να διαλέξει κάποιος τον συνάδελφο με το οποίο θα ήθελε να συνεργαστεί, τον φίλο και τον σύντροφο που θα ήθελε να έχει. Τα συναισθήματα, οι προθέσεις και οι σκέψεις θα ήταν τόσο ξεκάθαρες που με το που ανακάλυπτε κάποιος το ταίρι του, αμέσως θα άφηνε το συναίσθημα να απελευθερωθεί με τον τρόπο που θέλει και να ξεχειλίσει τυλίγοντας την σχέση του με ξεκάθαρα συναισθήματα αγάπης και αμοιβαιότητας.
Ωστόσο, οι άνθρωποι θα διάλεγαν τους συνοδηπόρους τους με τις ειλικρινείς προθέσεις που ο καθένας θα διέθεται την δεδομένη στιγμή. Επειδή όμως η φύση του ανθρώπου είναι συνεχώς μεταλλασσόμενη, εφόσον το κάθε άτομο βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με μία συνεχώς εξελισσόμενη κοινωνία, τα συναισθήματα και τα κίνητρα αλλάζουν. Εάν δύο άνθρωποι αποφασίσουν να συνυπάρξουν από αμοιβαία συναισθήματα, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το πόσο αυτά θα αλλάξουν με το πέρασμα του χρόνου. Μια αλλαγή τους θα μπορούσε να φέρει επικίνδυνες εξελίξεις στις δομές των σχέσεων. Σε ένα υποθετικό σενάριο, όπου ο ένας από τους δύο συντρόφους δένεται συναισθηματικά, ενώ ο άλλος ερωτεύεται ένα τρίτο πρόσωπο και δεν μπορεί να το κρύψει, η σύγκρουσή τους θα ήταν αναπόφευκτη και ενδεχομένως να ακολουθούσε ρήξη. Αντίθετα, εάν σε ένα άλλο υποθετικό σενάριο, η μάσκα της αδιαφορίας έπεφτε, τότε το άτομο που φαίνεται απρόσητο και συγκρατημένο, να απελευθέρωνε τεράστια αποθέματα συναισθήματος.
Η αποκάλυψη του πραγματικού «είναι» της προσωπικότητας κάποιου μπορεί να φέρει είτε θετικά είτε αρνητικά αποτελέσματα. Τις περισσότερες φορές σίγουρα θα είναι ακραία, διότι η συμπεριφορά, τα συναισθήματα και το ίδιο το άτομο αλλάζουν συνεχώς. Οι άγραφοι νόμοι που υπάρχουν στις εκάστοτε κοινωνίες όλων των εποχών στην ουσία προσπαθούν να ορίσουν το πώς ένας ευυπόληπτος άνθρωπος, ¨οφείλει¨ να φέρεται, ώστε να είναι σωστός προς το σύνολο. Όμως, κάποιες φορές αυτά τα «πρέπει» φυλακίζουν την προσωπικότητα, τις προθέσεις και τα πραγματικά συναισθήματα των ανθρώπων. Πετυχημένη κοινωνία είναι αυτή στην οποία τα μέλη της τοποθετούνται στον ρόλο, είτε προσωπικό είτε κοινωνικό, τον οποίο είναι ικανοί να υποστηρίξουν. Αποτυχημένη είναι αυτή που έχει από όλους τους πολίτες τις ίδιες προσδοκίες. Ανάλογο μορφωτικό επίπεδο, παρόμοιες απόψεις για τον θεσμό της οικογένειας, ίδιες αντιλήψεις για την φιλία, για τις συνήθειες, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις.
Ενας γνωστός μύθος αποτελεί αυτόν του Κύκλωπα Πολύφημου και του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας παρόλο που ήταν βασιλιάς έκρυψε τον τίτλο του, γνωρίζοντας ότι ο Πολύφημος σαν γιος του Ποσειδώνα, που άγεται από το συναίσθημα κι όχι από την λογική, θα εντυπωσιαζόταν μόνο από τον τίτλο του βασιλιά χωρίς να εξετάσει τον ποιόν πραγματικά είχε μπροστά του. Ετσι και στην κοινωνία μας, υπάρχουν άτομα που επηρρεάζονται από την εικόνα και από τους τίτλους και όχι από το πραγματικό ποιόν της προσωπικότητας. Σε μια ουτοπική κοινωνία όπου δεν θα υπήρχαν μάσκες, θα ήταν όλα ξεκάθαρα, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει και χώρος για την διαφορετικότητα του καθενός. Επίσης, για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας θα έπρεπε οι έννοιες να μην παραφράζονται. Δηλαδή, η ευγένεια να μην είναι αδυναμία και η καλοσύνη να μην είναι αφέλεια. Γιατί έτσι κάποιοι χαρακτήρες θα ήταν πιο εκτεθειμένοι στην πολυποίκιλη πιθανή επιθετικότητα κάποιων άλλων.
Είναι μέγιστο προτέρημα να είναι αναγνωρίσημος ο πραγματικός χαρακτήρας του κάθε ατόμου. Αλλά σ’αυτή την περίπτωση, θα πρέπει η κοινωνία αλλά και τα άτομα που την απαρτίζουν να είναι έτοιμοι για αλλαγή στους ηθικούς κώδικες που θα επικρατήσουν, δεδομένου ότι όλα θα είναι πιο εύκολα αναστρέψιμα ακριβώς επειδή θα είναι πια ορατά και μη αμφισβητίσημα.